Pilot odrzutowców

Pilot odrzutowców

Jet Pilot

Plakat do filmu
Gatunek	film szpiegowski, komedia romantyczna
Rok produkcji	1957
Data premiery	25 września 1957 (prapremiera)
Kraj produkcji	Stany Zjednoczone
Język	angielski, rosyjski
Czas trwania	112 min
Reżyseria	Josef von Sternberg
Scenariusz	Jules Furthman
Główne role	John Wayne, Janet Leigh, United States Air Force (wg napisów początkowych)
Muzyka	Bronisław Kaper
Zdjęcia	Winton C. Hoch
Scenografia	Harley Miller, Albert S. D'Agostino, Feild M. Gray
Montaż	Harry Marker
Produkcja	Howard Hughes, Jules Furthman
Wytwórnia	RKO Pictures
Dystrybucja	Universal Pictures
Budżet	9 mln $

Pilot odrzutowców (org. Jet Pilot) – amerykański film szpiegowski z elementami komedii romantycznej z 1957 roku w reż. Josefa von Sternberga.

Opis fabuły

W szczycie zimnej wojny w amerykańskiej bazie lotniczej na Alasce ląduje w nowoczesnym samolocie wojskowym radziecki dezerter. Ku zaskoczeniu Amerykanów jest to kobieta – por. Anna Marładowna. Radziecka pilotka prosi o azyl, jednak nie jest skłonna zdradzić żadnych tajemnic wojskowych swojej służby. Do opieki nad piękną Rosjanką przydzielony zostaje jeden z najlepszych pilotów w kraju – płk Jim Shannon. Obydwoje bardzo szybko odkrywają, że pomimo iż pochodzą z "różnych światów", mają ze sobą wiele wspólnego: podobne charaktery, pasję do latania. Bardzo szybko pojawia się pomiędzy nimi poważne uczucie. Kiedy Shannon dowiaduje się od swoich przełożonych, że Anna ma zostać deportowana, nie informując ich o tym bierze z nią ślub, licząc, że władze nie wydalą małżonki amerykańskiego obywatela. Meldując o tym już po fakcie swoim zwierzchnikom, dowiaduje się od nich, że Anna prowadzi podwójną grę – przedstawiają mu oni dowody na to, że Anna jest sowiecką agentką Olgą Orlew, a cała jej ucieczka została sfingowana przez radziecki wywiad. Jim szczerze jednak kocha Annę i chce ją ratować. Po rozmowie z nią przekonuje się, że jej uczucie do niego jest jak najbardziej szczere. Składa więc swojemu dowództwu propozycję ucieczki wraz z Anną do ZSRR celem poznania tajemnic lotnictwa radzieckiego. Jego plan jest odwróceniem planu działania Anny w Ameryce. Shannon ma się przedstawić jako uciekinier z USA, który z miłości do żony i celem ratowania jej przed więzieniem decyduje się na ucieczkę. Po okresie wystarczającym dla uzyskania potrzebnych informacji, ma na propozycję Amerykanów zostać wraz z Anną wymieniony na kilku szpiegów radzieckich schwytanych w USA. Wszystko przebiega zgodnie z planem – zachwyceni jednym z najlepszych amerykańskich pilotów, który wpadł im w ręce, Sowieci zaczynają wykorzystywać Jima jako swojego konsultanta. Jednak bystra Anna wkrótce odkrywa grę Shannona. Nie jest jednak w stanie go wydać. Niedługo potem dowiaduje się od swojego nowego przełożonego – płk. Matowa, że jej ukochany po ostatnim locie doświadczalnym ma zostać odesłany do USA na drodze wymiany szpiegów. Sama Olga otrzymuje awans i nowe zadanie. Matow jest jednak starym znajomym Olgi i zdradza jej, że wywiad rosyjski tuż przed odesłaniem Shannona do USA planuje podać mu w posiłku dawkę silnych psychotropów, które zniszczą jego pamięć, tak aby nie był w stanie przekazać Amerykanom nic, co zobaczył i dowiedział się w czasie pobytu w ZSRR. Środki te mają jednak zniszczyć umysł Jima do tego stopnia, że przekształcą go w "kompletnego idiotę, nie wiedzącego nawet kim jest" (według słów Matowa). Anna nie może na to pozwolić i szybko podejmuje decyzję. Startuje za Shannonem, likwiduje ogniem swojego myśliwca asystę Jima i wraz z nim ląduje na niewielkim, radzieckim lotnisku wojskowym niedaleko Alaski. Jej ukochany szybko przesiada się do jej myśliwca i obydwoje docierają szczęśliwie do Ameryki.

Zdjęcie z planu filmowego. Odtwórcy głównych ról – Janet Leigh (Anna) i John Wayne (Jim)

Chuck Yeager obok Bella X-1. Pilotując ten samolot w filmie dublował Johna Wayne'a. Był to ostatni lot tej maszyny.

Obsada aktorska

• John Wayne – płk Jim Shannon
• Janet Leigh – por. Anna Marładowna/kpt. Olga Orlew
• Jay C. Flippen – gen. Black
• Paul Fix – mjr Rexford
• Richard Rober – agent FBI George Rivers
• Roland Winters – płk Sokołow
• Hans Conried – płk Matow
• Ivan Triesault – gen. Langrad
• Paul Frees – por. Tiompkin

i inni.

O filmie

Produkcja

Właściwym producentem filmu był Howard Hughes – ekscentryczny miliarder, mający na swoim koncie kilka udanych produkcji filmowych (Aniołowie piekieł, Człowiek z blizną czy Wyjęty spod prawa). Pragnął on stworzyć film na miarę swojego najlepszego działa – Aniołów piekieł z 1930, przeniesionego do "epoki odrzutowców". Ciągłe przeróbki będące wynikiem niezadowolenia Hughesa ze swojej produkcji, spowodowały jednak ponad dwukrotny wzrost kosztów (z pierwotnych 4 mln do blisko 9 mln) oraz przesuniecie premiery o kilka lat.

Zdjęcia do filmu miały miejsce w bazach lotniczych: Edwards Air Force Base, Hamilton Army Airfield, March Air Reserve Base i George Air Force Base w Kalifornii; Lowry Air Force Base w Kolorado; Kelly Field w Teksasie oraz Eglin Air Force Base i Naval Air Station Pensacola na Florydzie. Odbywały się one przy pełnym zaangażowaniu i współpracy Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych, które zostały wymienione w obsadzie filmu w rolach głównych. Zdjęcia scen w powietrzu kręcono z pokładu B-45 Tornado – pierwszego, amerykańskiego, czterosilnikowego, lekkiego bombowca taktycznego. Na planie filmowym w maju 1950 pojawił się Chuck Yeager – pierwszy pilot w historii, który przekroczył barierę dźwięku. O mało nie stracił życia, gdy F-86, którego pilotował uległ awarii i rozbiciu. Pilotował X-1 – eksperymentalny samolot rakietowy, na którym dokonał swego słynnego wyczynu, również użytego w filmie (był to ostatni lot tej maszyny).

Odbiór i krytyka

Film otrzymał kiepskie recenzje krytyków. Wskazywano na słaby scenariusz (podkreślając jego banalność i naiwność), niski poziom gry aktorskiej (łącznie z samym Wayne’em, który po latach wyznał, że na udział w filmie zgodził się wyłącznie ze względów politycznych, chcąc w epoce Makkartyzmu w Hollywood jednoznacznie zadeklarować się, że stoi po stronie antysowieckiej Ameryki oraz że bardzo szybko zorientował się, iż bierze udział w jednym z najgorszych swoich filmów), a także ogólną jego nieaktualność. Powodem ostatniego zarzutu było ciągłe niezadowolenie Hughesa – głównego producenta filmu – który nieustanie przeciągał prace montażowe i przekładał premierę, będąc wciąż nieusatysfakcjonowanym swoim dziełem. W rezultacie film do którego zdjęcia rozpoczęto w roku 1949, kiedy zimna wojna trwała w najlepsze, miał swoją premierę w roku 1957, kiedy stan jej eskalacji minął, a groźba bezpośredniego konfliktu pomiędzy dwoma mocarstwami wyraźnie zmalała. Montaż filmu ze sprawą Hughesa trwał jeszcze po oficjalnej premierze filmu, do października 1957 roku. W ogólnej opinii recenzentów filmowi daleko było do bezsprzecznie najlepszego dzieła Hughesa – Aniołów piekieł z 1930, którego odzwierciedleniem w "erze odrzutowej" w zamierzeniach jego twórcy miał być film. Niektórzy z nich dosadnie wręcz określali film jako "tępą propagandę" ("blunt propaganda"), zwłaszcza w ukazaniu sowietów. The New York Times nazwał film "głupawym" ("silly"), a Los Angeles Times opisał go jako "prawdziwą fantazję dla nieletnich".

Nawet dla fanów lotnictwa obraz był rozczarowaniem ze względu na poważną redukcję scen lotniczych. Pokazane w nim samoloty (pierwsze amerykańskie odrzutowce, zaprojektowane w II połowie lat 40.), ze względu na szybki rozwój lotnictwa odrzutowego w tym okresie, mogły stanowić jedynie ciekawostkę historyczną, w żadnym wypadku nie przedstawienie najnowocześniejszej techniki lotniczej Stanów Zjednoczonych, jak to planowali jego autorzy. Co bardziej życzliwi (Andrew Sarris) przedstawiali film jako zabawną komedię, pełną humoru i zmysłowości, redukującą "zimna wojnę" do formatu zabawnej, animowanej kreskówki. Reklamowany jako "Największe widowisko ery odrzutowej", film okazał się być finansową klapą. Bardzo szybko został zdjęty z ekranów kin i uległ zapomnieniu. Był podobno ulubionym filmem Hughesa i dziś dla historyków kina pozostaje głównie przykładem powszechnie znanej ekscentryczności jego producenta.

Obecnie (2020), ponad 60 lat po premierze, w rankingu popularnego filmowego serwisu internetowego Rotten Tomatoes obraz posiada poślednią, 60-procentową, pozytywną ocenę "czerwonych pomidorów". Allmovie i IMDb punktują go równie przeciętnie. Były amerykański pilot i historyk lotnictwa – Walter J. Boyne – umieścił go w pierwszej trójce pośród dziesięciu najgorszych filmów w historii poświęconych tematyce lotniczej.

Samoloty użyte w filmie

W filmie można zobaczyć kilka legendarnych już amerykańskich samolotów bojowych lat 40. i 50. XX wieku i to zarówno tych z napędem tłokowym jak i odrzutowym. W pewnym stopniu ilustrują one przejście z ery samolotów śmigłowych do czasów odrzutowców. I tak: podstawowe, amerykańskie odrzutowce myśliwskie na których latają główni bohaterowie (Jim i Anna) to F-86 Sabre oraz F-94 Starfires; Bell X-1 i jego "macierzysty" B-50 to w filmie radzieckie samoloty eksperymentalne; w filmie można również zobaczyć absolutnego kolosa okresu "zimnej wojny" B-36 Peacemaker oraz Lockheeda T-33 i F-89 Scorpion użytych w roli radzieckich odrzutowców.

• 
  F-86 Sabre – typ wczesnego amerykańskiego myśliwca odrzutowego na jakim w filmie latali Jim i Anna
• 
  B-36 Peacemaker – amerykański bombowiec pokazany w scenach ćwiczebnych Jima i Anny po jej przylocie do USA
• 
  F-94 Starfires – maszyn tego typu użyto w scenach przechwytywania B-36 przez Jima i Annę
• 
  B-50 – jeden z jego egzemplarzy został użyty w filmie jako radziecki samolot-matka w scenach radzieckich testów lotniczych z udziałem Jima i Anny
• 
  Bell X-1 – oryginalny egzemplarz użyty w filmie jako eksperymentalny samolot radziecki podwieszany pod radzieckim samolotem-matką
• 
  Lockheed T-33 – jeden z tych samolotów, w filmie pomalowany na czarno, użyto jako nowoczesny radziecki myśliwiec na którym Anna uciekła do USA
• 
  F-89 Scorpion – kilka jego egzemplarzy pojawia się w ostatnich scenach filmu jako radzieckie myśliwce przechwytujące, m.in. w radzieckiej bazie lotniczej tuż przed ostatnim lotem doświadczalnym Jima; jest to również maszyna na której Anna wraz z Jimem ucieka do USA
• 
  B-45 Tornado – z jednej z tych maszyn kręcono sceny w powietrzu

Bibliografia

• Richard Andrew Voeltz. Howard Hughes And The Cold War Aviation Film. Jet Pilot (1957). „Cinej Cinema Journal”. 5.2 (2016), s. 29-52, 2016. ISSN 2158-8724. 

Linki zewnętrzne

• Pilot odrzutowców w bazie IMDb (ang.)
• Pilot odrzutowców w bazie Filmweb
• Pilot odrzutowców w bazie Notable Names Database (ang.)
• Pilot odrzutowców w katalogu American Film Institute (ang.)

Zobacz też

• Ninoczka
• Towarzysz X